Phỏng vấn đạo diễn Hayao Miyazaki về phim hoạt hình gây tranh cãi The Wind Rises

Bao năm qua, mỗi khi nhắc đến Hayao Miyazaki, fan hâm mộ đều nói bằng giọng kính phục. Với thiết kế nhân vật phong phú, đẹp mắt, chủ đề câu chuyện sâu lắng, những bộ phim hoạt hình của ông – trong đó có phim Spirited Away đoạt giải viện hàn lâm Nhật Bản – thường xuyên phá vỡ kỷ lục doanh thu phòng vé tại Nhật Bản. Vì vậy, chẳng có gì khó hiểu khi dư luận xôn xao về việc ông tuyên bố giã từ sự nghiệp sau khi cho ra mắt bộ phim cuối cùng The Wind Rises (Gió Nổi).

Câu chuyện trong phim The Wind Rises không chỉ khác với những tác phẩm trước đây của ông, mà nó còn dấy lên tranh cãi trên toàn nước Nhật. Dựa trên nhân vật có thật trong lịch sử, The Wind Rises xoay quanh câu chuyện về mối tình đẫm nước mắt của chàng kỹ sư máy bay Jiro Horikoshi trong bối cảnh xã hội Nhật Bản vào những năm đầu Thế chiến thứ hai.

Được đề cử giải Oscar, The Wind Rises chủ yếu được trình chiếu tại Mỹ, do ông biết trước nó sẽ vấp phải làn sóng tranh cãi dữ dội tại quê hương ông. Trong cuộc phỏng vấn với Dan Sarto, nhà phát hành kiêm tổng biên tập của Animation World Network, Hayao Miyaki chia sẻ cảm xúc và lý do tại sao mình viết câu chuyện này, cũng như những khó khăn, thử thách mà ông phải đối mặt trong quá trình làm phim.

Dan Sarto: Tại sao ông sáng tác câu chuyện này? Câu chuyện có gì hấp dẫn đến mức thôi thúc ông vẽ manga, làm phim về nó?

Hayao Miyazaki: Ban đầu, tôi vẽ manga như một sở thích. Nhà sản xuất Suzuki xem qua nó, rồi nói, “Tại sao anh không dựng thành phim?” nhưng tôi nhiều lần từ chối với lý do dựng thành phim sẽ không hay lắm. Bộ phim phù hợp cho người lớn hơn là trẻ em. Bên cạnh đó, ê-kíp được tuyển vào làm việc tại Studio Ghibli không am hiểu nhiều về lịch sử. Tôi nghĩ sẽ mất nhiều thời gian dạy lịch sử cho họ. Vẽ máy bay thời xưa cũng là thử thách không nhỏ.

Tuy nhiên, sau nhiều lần bàn bạc, cân nhắc kỹ lưỡng, cuối cùng, tôi và nhà sản xuất đã đi đến quyết định dựng thành phim.

Dan Sarto: Chủ đề câu chuyện có điểm đặc biệt nào khiến ông tâm đắc và mong muốn dựng thành phim?

Hayao Miyazaki: Tôi nhớ mình lớn lên trong những năm tháng cuối cùng của Thế chiến thứ hai. Cha mẹ tôi sống vào thời trước khi Nhật Bản tham gia Thế chiến thứ hai. Tôi không biết gì nhiều về những chuyện xảy ra trong giai đoạn này, ngoại trừ hai người mà tôi quan tâm nhất, Jiro Horikoshi và Hori Tatsuo. Tôi chứng kiến cả hai trải qua nhiều đau khổ và bi kịch trong chiến tranh. Tôi biến họ thành nhân vật chính trong bộ phim của mình.

Dan Sarto: Ban đầu, ông từ chối dựng thành phim với lý do nó không phù hợp. Bây giờ, câu chuyện đã được dựng thành phim, ông nghĩ bọn trẻ có yêu thích nó hay không? Bộ phim có ý nghĩa đối với trẻ em và người lớn hay không?

Hayao Miyazaki: Một thành viên trong ê-kíp nói cho dù hiện tại bọn trẻ chưa hiểu ý nghĩa của bộ phim, nhưng một khi bộ phim đã in sâu vào tâm trí chúng, một ngày nào đó chúng sẽ hiểu thôi. Tôi nói đùa với ê-kíp rằng làm xong bộ phim này là chúng tôi đang tự đào huyệt chôn mình [cười].

Dan Sarto: Thật may là làm xong bộ phim, ông chưa phải đào cái huyệt nào cả. Xin ông cho biết những khó khăn, thử thách mà ông và ê-kíp gặp phải trong quá trình làm phim?

Hayao Miyazaki: Thứ nhất, bộ phim kể về thời kỳ khác hẳn với thời đại chúng ta sống hiện nay. Người Nhật Bản thời đó có cách đi đứng, ăn mặc khác hẳn với bây giờ. Ví dụ, ở nhà, họ ngồi trên chiếu tatami, ra đường, họ mặc kimono. Chúng tôi cần tìm hiểu cặn kẽ lối sống của họ. Chúng tôi sử dụng những bức ảnh cũ làm tư liệu tham khảo. Chúng tôi cố tưởng tượng Nhật Bản có diện mạo ra sao vào thời kỳ không ô nhiễm không khí như hiện nay. Đó là một trong những thử thách lớn nhất mà chúng tôi gặp phải trong quá trình làm phim.

Nói về bản thân, năm 40 tuổi, tôi đã đạt được điều mình hằng mong ước từ thuở nhỏ. Sau đó, thử thách lớn nhất là phải tìm kiếm câu chuyện có chủ đề thật hay để dựng thành phim. Nó giống như mò mẫm đi trong phòng tối, không biết mình sẽ đi đến đâu.

Dan Sarto: Tôi tin chắc trong mấy tháng qua có cả ngàn người hỏi ông câu hỏi này, và giờ tôi xin mạn phép làm người thứ 1001 hỏi lại ông câu hỏi đó. Tôi nghe có người đồn đoán đây sẽ là bộ phim cuối cùng trong sự nghiệp của ông. Tuy nhiên, tôi cũng nghe có người nói điều ngược lại. Vậy xin cho tôi hỏi đây có phải là bộ phim cuối cùng của ông hay không? Ông có dự định giải nghệ hay không?

Hayao Miyazaki: Tại buổi họp báo, tôi lẽ ra không nên nói với mọi người rằng mình sẽ giải nghệ. Những người hiểu tôi nhất định sẽ không tin lời tôi [cười]. Tôi nghĩ Wind Rises sẽ không phải là bộ phim cuối cùng khi tôi bấm máy. Tôi chỉ nghĩ, “Đây sẽ là bộ phim cuối cùng của mình,” sau khi đã hoàn thành bộ phim.

Dan Sarto: Bộ phim đã dấy lên làn sóng tranh cãi gay gắt tại Nhật Bản. Ông bị cáo buộc là cổ xúy chiến tranh. Ông bị cả hai đảng phái chính trị Nhật Bản chỉ trích. Khi chọn làm phim này, ông có lường trước chuyện này hay chưa?

Hayao Miyazaki: Một mặt, tôi đã biết trước rồi, nhưng mặt khác, tôi thấy ngày nay có nhiều vấn đề đáng đi sâu bàn cãi hơn nhiều. Tôi nghĩ chúng ta nên đi sâu thảo luận cách đối mặt với tình trạng hỗn loạn hiện nay, cách xoay xở trong thời buổi khó khăn.

Tôi là người phản đối sử dụng nhà máy điện nguyên tử; tuy nhiên, trong cuộc họp báo với các kỹ sư làm việc tại nhà máy điện Fukushima, tôi thấy hình bóng tâm hồn của Jiro Horikoshi trong họ khi họ trả lời câu hỏi của phóng viên. Trong nền văn minh chúng ta có những vấn đề khó phân định rạch ròi đúng sai.

Dan Sarto: Các bộ phim của ông phá vỡ kỷ lục doanh thu phòng vé tại Nhật Bản, nhưng gặt hái thành công khiêm tốn tại Mỹ, một phần do vấn đề phân phối và lồng tiếng. Tuy nhiên, cũng có người nói rằng khán giả Mỹ thấy nhân vật của ông có tính cách không rõ ràng. Người tốt không tốt hẳn. Kẻ xấu không xấu hẳn. Khán giả muốn tìm kiếm sự phân biệt rạch ròi trắng đen trong câu chuyện. Ông có nghĩ hầu hết khán giả Mỹ sẽ hiểu câu chuyện kể trong phim hay không?

Hayao Miyazaki: Người Mỹ hiểu bộ phim của tôi theo nhiều cách khác nhau. Tôi không muốn làm bộ phim dễ phân định rạch ròi đúng sai. Vạn vật vốn dĩ phức tạp. Lịch sử cũng thế. Chúng ta không dễ phân định rạch ròi đúng sai trong cách nhìn nhận một vấn đề gì đó.

Bộ phim được sản xuất tại Nhật Bản. Chúng tôi chiến đấu chống lại người Mỹ trong Thế chiến thứ hai. Tôi cảm thấy rất biết ơn khi thấy khán giả Mỹ xem phim của tôi dưới góc nhìn cởi mở của người Mỹ.

Dan Sarto: Cá nhân ông cảm thấy hài lòng nhất ở chỗ nào trong quá trình làm phim?

Hayao Miyazaki: Tôi hài lòng với ê-kíp của mình. Họ làm việc rất tốt.

Dan Sarto: Ông có nghĩ việc mở rộng quy mô xưởng phim hoạt hình là mạo hiểm hay không?

Hayao Miyazaki: Theo kinh nghiệm cá nhân, tôi thấy không nên mở rộng quy mô xưởng phim hoạt hình ra quá lớn. Bạn không cần sản xuất quá nhiều phim. Tôi nghĩ nhà sản xuất sẽ đồng ý với điều này. Sản xuất quá nhiều phim sẽ đặt bạn vào thế quá tải. Cố gắng giữ quy mô vừa phải thôi. Tôi nghĩ ê-kíp 100 người là lý tưởng. Khi bắt đầu cần sử dụng đồ họa máy tính, chúng ta không có chọn lựa nào khác ngoài việc tuyển thêm người vào ê-kíp. Tất nhiên, tuyển thêm người đồng nghĩa với chi phí tốn kém và áp lực sản xuất tăng lên. Khi tôi gặp lại những người bạn tại Aardman Animation Studio (Anh), họ tâm sự rằng muốn quay về thời làm việc trong gara chỉ có 2 người.

Dan Sarto: Khi đưa đồ họa máy tính vào xưởng phim, ông có dự định làm phim hoạt hình 3D hay không?

Hayao Miyazaki: Tôi chỉ biết làm phim hoạt hình 2D. Không có chọn lựa nào khác cho tôi. Tôi thậm chí còn không biết sử dụng smartphone.

Dan Sarto: Ông có sở thích cá nhân hay không?

Hayao Miyazaki: Có. Tôi yêu thích công việc của họa sĩ hoạt hình. Nó cho tôi thỏa sức sáng tạo theo ý thích, điều mà đạo diễn không thể có được. Làm đạo diễn phải luôn vắt óc suy nghĩ nhiều hơn người khác.

Dan Sarto: Ông dự định làm gì sau khi giã từ sự nghiệp?

Hayao Miyazaki: Tôi sẽ tiếp tục làm công việc thường ngày. Tôi sẽ thực hiện những dự án phim ngắn, chỉ trình chiếu tại bảo tàng của Ghibli. Tôi muốn vẽ manga như một thú vui. Tôi muốn bận rộn như thường lệ.

Dan Sarto: Ông có lời nhắn nhủ nào cho thế hệ họa sĩ hoạt hình tương lai hay không?

Hayao Miyazaki: Đừng đi theo lối mòn của người khác. Hãy tìm kiếm hướng đi riêng cho mình.